Các công trình nghiên cứu của Xuân Diệu không chỉ có giá trị ở ma lực đặc biệt của ngôn ngữ và văn phong mà có giá trị trước hết ở tính bao quát và sự đạt tới chân lý trong nhiều tác phẩm; trong đó nhiều tác phẩm của Xuân Diệu để cập đến những tác giả và tác phẩm rất lớn và rất khó, đã từng đẻ ra các cuộc tranh luận dài trong quá khứ, chỉ đến khi Xuân Diệu thấu đáo bình giá mới coi là định hình. Các tác phẩm đi sâu vào nghề nghiệp làm thơ của Xuân Diệu là cả một kho tàng kinh nghiệm quý báu rút ra từ thực tiễn và từ vốn học thức uyên bác của ông.
Xuân Diệu viết truyện ngắn, viết bút ký, dịch thuật, và trong lĩnh vực nào ông cũng đạt tới mức xuất sắc, nhưng hoạt động sáng tác chủ yếu của ông vẫn là làm thơ. Thơ anh là tiếng ca của một trái tim dào dạt yêu đời, yêu người, yêu nước, yêu dân. Phong cảnh Việt Nam, thiên nhiên Việt Nam, con người Việt Nam in dấu vết trên suốt chặng đường hơn nửa thế kỷ thơ Xuân Diệu. Xuân Diệu ca tụng sự nghiệp anh hùng của quân dân ta trong hai cuộc kháng chiến, ca tụng sự nghiệp đấu tranh thống nhất đất nước và bảo vệ hoà bình, ca tụng sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đề tài trong thơ ông rất đa dạng, nhưng để tài ông say mê nhất, tập trung nhất và cũng thành công nhất là đề tài tình yêu. Trong mấy chục năm qua trong hành trang của lứa tuổi đôi mươi, không thế thiếu được thơ tình Xuân Diệu. Kể từ xưa tới nay, có thể coi Xuân Diệu là một trong những nhà thơ tình say mê nhất và phong phú nhất.
Những di sản tinh thần mà Xuân Diệu để lại cho chúng ta là những di sản đẹp đẽ và là những di sản lâu bền, có thể truyền từ thế hệ này đến thế hệ khác, di sản không chỉ có giá trị trong nước mà còn có giá trị quốc tế.
Tất cả những giá trị ấy đều hắt đầu từ trái tim ông, trái tim lớn của ông hầu như không biết đến sự phai tàn. Trái tim Xuân Diệu vẫn thường chống lại sự già cỗi, chống lại sự ươn hèn. Sao trái tim ấy hôm nay ngừng đập. Một cây lớn đổ xuống làm cho cả một khoảng trời trống vắng. Tổn thất này, biết rằng chẳng thể nào tránh khỏi mà sao đến sớm thế, đột ngột thế, và biết lấy gì để bù đắp!
