Ông đã là một chủ tướng của thơ lãng mạn ngày xưa, và trong dòng thơ lãng mạn cách mạng hôm nay ông vẫn là một trong những vị tướng không mệt mỏi. Chính ông đã cùng với nhiều nhà thơ xưa tiến hành cuộc cách tân nổi tiếng về thi pháp thơ trên văn đàn Việt Nam trước cách mạng, nhưng ông vẫn nhận thức rằng sự khẳng định và tiếp tục một sô” truyền thông tốt đẹp của nền thơ ca cổ điển dân tộc cũng có thể coi đó là một sự đổi mới. Giữa những năm kháng chiến ông đã viết bài tiểu luận “những bệnh ấu trĩ của thơ thời đại”, mà tôi nghi rằng giá có in vào hôm nay thì giá trị tươi mới vẫn còn nguyên vẹn. Như các nhà thơ lớn ở Việt Nam và của các dân tộc khác, Xuân Diệu đã kể cho chúng ta bằng một tình yêu lớn lao về đất nước của chúng ta, nhân dân chúng ta, thơ ông truyền cho chúng ta nguyên vẹn một tình yêu Tô quốc lạc quan và khắc khổ. Chúng ta đã và sẽ phải đi sâu vào các sáng tác của ông ngay cả ở những nơi mà tưởng như chúng ta đã hiểu hết rời.
Các bài học của cuộc đời sáng tác của Xuân Diệu liên quan đến tài năng lớn của ông, sức lao động nghệ thuật ghê gớm và cả những dũng cảm trên con đường tìm tòi sáng tạo nghệ thuật. Thơ của ông, bao giờ cũng là thơ riêng của Xuân Diệu và dù có trộn lẫn giữa trăm ngàn câu thơ của các nhà thơ khác ta vẫn nhận ra ^hở ông, cả sự tuyệt vời của những âm thanh được gảy lên từ cây đàn dây của trái tim một nghệ sĩ lớn đến những vẻ xù xì, thô thiển như chưa được bàn tay nghệ sĩ chạm đến, tôi nghĩ, ngay cả điều này ông cũng cố ý, cố ý như Rô-đanh đã để lại trên những pho tuyệt tác cua mình (ở đây lại một lần nữa tôi không có ý định so sánh tài năng) những mảng-đá nguyên vẹn của thiên nhiên không hề chạm dao tới. Chính cả cái vẻ xù xì, thô thiển nhiều khi vụng về đến mức làm phật lòng bạn đọc khó tính, chính cả cái đó đã làm nên trọng lượng những câu thơ của ông.
Các bài học của cuộc đời sáng tác của Xuân Diệu liên quan đến tài năng lớn của ông, sức lao động nghệ thuật ghê gớm và cả những dũng cảm trên con đường tìm tòi sáng tạo nghệ thuật. Thơ của ông, bao giờ cũng là thơ riêng của Xuân Diệu và dù có trộn lẫn giữa trăm ngàn câu thơ của các nhà thơ khác ta vẫn nhận ra ^hở ông, cả sự tuyệt vời của những âm thanh được gảy lên từ cây đàn dây của trái tim một nghệ sĩ lớn đến những vẻ xù xì, thô thiển như chưa được bàn tay nghệ sĩ chạm đến, tôi nghĩ, ngay cả điều này ông cũng cố ý, cố ý như Rô-đanh đã để lại trên những pho tuyệt tác cua mình (ở đây lại một lần nữa tôi không có ý định so sánh tài năng) những mảng-đá nguyên vẹn của thiên nhiên không hề chạm dao tới. Chính cả cái vẻ xù xì, thô thiển nhiều khi vụng về đến mức làm phật lòng bạn đọc khó tính, chính cả cái đó đã làm nên trọng lượng những câu thơ của ông.
Mà ở một người lao động nhiều như ông, ông đã đọc rất nhiều, đã đóng một vai trò lớn trong việc giới thiệu và dịch thuật các tác giả nổi tiếng thế giới với bạn đọc Việt Nam, đã để lại những tiểu luận nghiên cứu về các nhà thơ cổ điển Việt Nam: Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hở Xuân Hưởng, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xuồng, Nguyễn Đình Chiểu… và một khối lượng lớn các bài viết về văn học hiện địa Việt Nam (hiện riêng sách đã xuất bản lên tối hàng nghìn trang) với một cái nhìn rộng rãi sâu sắc, thấu tình đạt lý và một khối lượng mà ngay một nhà nghiên cứu chuyên nghiệp cũng phải thèm muôn; những tì vết trong những bài thơ, trong sáng tác của ông quyết không phải là một sự cẩu thả mà đó là những điều cố tình để làm nên một Xuân Diệu.
